Размаўляць у Беларусі з людзьмі, негатыўна настроенымі да рускіх або палякаў, справа звычайная. У кожнага беларуса, у прынцыпе, калі ён зазірне ў таямніцы сваёй сінявокай душы, знойдуцца нейкія прэтэнзіі да прадстаўнікоў гэтых нацый. А вось сустракацца з беларусафобамі мне даводзіцца надзвычай рэдка.
Размаўляць у Беларусі з людзьмі, негатыўна настроенымі да рускіх або палякаў, справа звычайная. У кожнага беларуса, у прынцыпе, калі ён зазірне ў таямніцы сваёй сінявокай душы, знойдуцца нейкія прэтэнзіі да прадстаўнікоў гэтых нацый. А вось сустракацца з беларусафобамі мне даводзіцца надзвычай рэдка.
Гэтая сустрэча з дзядзечкам-беларусафобам у фестывальным Віцебску пераўтварылася для мяне проста ў легенду нейкую. Дзядзечка, сам таго, напэўна, не жадаючы, стаў героем маіх начных кашмараў. А яго дэмагагічныя абгрунтаванні нікчэмнасці беларускай мовы перад «великим и могучим» і «вообще, как ты понимаешь легенду о Вавилонской башне?» давялі мяне да такога стану неўтаймоўнага ўнутранага абурэння, што дзядзечка (таксама, напэўна, таго не жадаючы) непазбежна стаў бадай літаратурным персанажам.
Нягледзячы на тое, што назва мастацкага салона ў цэнтры Віцебска мае абнадзейваючую аптымістычную назву цалкам сугучную майму імені, кожны раз, калі я сюды заходжу, са мной не здараецца абсалютна нічога аптымістычнага. Тут мяне чакае дзіўны дзядзечка-беларусафоб.
Кожны раз, пачынаючы недзе з 8-га класа школы (я нарадзілася і вучылася ў Віцебску, а таму часцяком наведвала нейкія тутэйшыя салоны), калі я заходжу сюды і пытаюся пра фарбы-пэндзлікі, дзядзечка-беларусафоб распачынае са мной палкую гутарку.
Пра тое, ці ўсведамляю я, наогул, што раблю, размаўляючы па-беларуску. Ці ведаю я значэнне ўстойлівага «разделяй и властвуй». І ці ў курсе я, навошта і каму было выгадна, каб людзі сталі размаўляць на розных мовах.
Пра мову, на якой напісаны Статут ВКЛ 1588 года, у дзядзечкі-беларусафоба таксама нейкія свае звесткі. У стане псеўдааратарскага аргазму ён дагаворваецца нават да таго, што беларускую мову прыдумалі ў час смуты, калі пачалі разбурацца Старажытнарускія княствы. Альбо, магчыма, я нешта не так зразумела… Цалкам магчыма, між іншым.
– Не, мне проста цікава, – закатвае дзядзечка-беларусафоб свае пастарэлыя за столькі гадоў вочы (не забывайцеся пра 8-ы клас!) і ўзнімае рукі ўгору. – Навошта ты гэта робіш? Ты ж сама не ўсведамляеш! Табе ж мазгі прамылі! Не, мне проста цікава! Ты ж не адна тут такая, вас жа шмат такіх прыходзіць!
«Ура! » – выдыхаю я пра сябе. Вось і прагаварыўся! Можна было б праспяваць (нават у голас) нешта накшталт «усё ідзе па плане», калі б быў нейкі канкрэтны план. А то так, мо, абуджэнне нацыянальнай самасвядомасці? Усё нармальна, дзядзечка.
Кожны раз клянуся сабе, рытуальна пераступаючы парог мастацкага салона, не ўступаць у спрэчкі з дзядзечкам-беларусафобам. Мы, маўляў, людзі з рознымі светапоглядамі. Да таго ж, як вядома, гісторыі няма, ёсць толькі гісторыкі ну і гэтак далей па спісе. Чаго сварыцца. Але варта мне ўпасці ў забыццё і раскрыць рот (чаму на таварах няма налепачак з коштам!), як дзядзечка-беларусафоб, паціраючы вялікія шырокія далоні, накідваецца на мяне з нейкім мамаеўскім крыкам:
– Ды што ж гэта такое! Калі гэта скончыцца! Столькі гадоў прайшло, а ты ўсё ніяк за розум не возьмешся! Табе што – добра за гэта плацяць?
Тут варта дадаць, што я, у сваю чаргу, ніколі не накідвалася на дзядзечку-беларусафоба з крыкамі і патрабаваннямі загаварыць са мной па-беларуску. Хаця кліент – я, і я звяртаюся да яго. Ну, і каб паставіць кропку, банальнае: паводле этыкету ты мусіш адказваць на той мове, на якой да цябе звяртаюцца. Асабліва калі ты – прадавец у краме.
– Вы што, хочаце, каб уся планета размаўляла выключна па-руску? – пытаюся я, страчваючы кантроль.
– Не! Я проста не магу ГЭТА чуць! – крычыць дзядзечка. – Ты, наогул, разумееш, што ты робіш? Ты падкрэсліваеш адрознасць, ствараеш перадумову для непаразумення паміж людзьмі, размаўляючы з імі на мове, якую яны не разумеюць!
Жалезныя аргументы!
Тут я бяру сябе ў рукі. Цяпер я зноў працверазела, і да мяне вярнулася яскравае разуменне таго, што нашая спрэчка да вар’яцтва бессэнсоўная. Да таго ж, відавочна, тут замешана нешта больш метафізічнае, чым я думала, калі дзядзечка проста не можа ГЭТА чуць. Можа быць у маладосці з ім здарылася нейкая душэўная траўма? Нешчаслівае каханне з беларускамоўнай дзяўчынай, пасля якога у дзядзечкі з’явілася алергія на беларускую мову, але ён баіцца ў гэтым прызнацца і апраўдваецца патэтычнымі псеўдагістарычнымі выбухамі, прыкрываецца аўтарскай трактоўкай легенды пра Вавілонскую вежу…
Самае галоўнае, што я ўсё роўна не магу пераканаць дзядзечку-беларусафоба ні ў чым. Хаця б у тым, што нельга вось так на людзей накідвацца. Ён усё адно запраграмаваны трансліраваць у віцебскую рэальнасць нейкія адрозныя ад маіх флюіды і мэсаджы.
«Фашыст нейкі!» – думаю не ўслых.
– Дык чаго ж вы хочаце? – кажу.
– Ды мне ўсё роўна! Размаўляй ты як хочаш. Я ж цябе не перараблю! – прыходзіць у сябе дзядзечка-беларусафоб і, здаецца, упершыню прамаўляе нешта ўцямнае. – Я проста хачу зразумець. Мне проста цікава! Мы ж з табой не першы год знаёмыя! А ты ўсё на сваёй «расянцы» размаўляеш!
Дзядзечка-беларусафоб аказаўся больш кемлівым, чым я меркавала спачатку, і нават прыдумаў новатвор для абазначэння нейкага радыкальнага новага лінгвістычнага паняцця. «Расянка», ага. Суржык, трасянка, расянка, беларуская мова, ага. Якая, зрэшты, розніца!
У такіх сітуацыях, сам-насам з ідэальным супернікам, адчуваеш сябе сапраўды нейкім байцом нейкага нябачнага фронту. Нічога асабістага. Але…
«Бодрит!» – як казала нейкая там вядомая актрыса.
